مهندسی خاص رصدخانه 800 ساله یزد
كادو دونی: یك پژوهشگر كشوری در حوزه میراث، مجموعه تاریخی ركنیه در یزد را اثری شگفت انگیز خواند و بر اهمیت شناسایی و حفظ كامل آن تاكید نمود.
به گزارش كادو دونی به نقل از ایسنا، نادر كریمیان سردشتی در نشستی كه با سوژه «رصدخانه ی ركنیه، اثری شگفت انگیز در تاریخ علم ایران» در كتابخانه وزیری یزد برگزار شد، ضمن تشریح رصدخانه ركنیه و عملكرد این مجموعه تاریخی، اظهار نمود: این رصدخانه یكی از رصدخانه های دوره تمدن اسلامی است كه شناخت آن اهمیت زیادی دارد.
وی با بیان این كه رصدخانه مذكور موسوم به رصدخانه وقت الساعت در ابعاد هفت در هفت متر بنا شده دارای 12 متر ارتفاع بوده، اظهار نمود: رصدخانه دارای مهندسی خاص بوده بطوریكه در ساخت آن و در قیاس با سایر رصدخانه ها از مهندسی ساعت های آبی استفاده شده و معماری ایرانی و اسلامی باز در آن كاملاً رعایت شده است.
این محقق یكی دیگر از خاصیت های این رصدخانه را تنوع آثار در مجاور آن خواند و اشاره كرد: مجموعه ركنیه دارای آثار متعددی مانند ساعت، مدرسه، گنبد و مقصوره، صفه ها و مناره ها و قنات زارچ و آب انبار، بیت الدویه، دارالشفاء، چاه آب سرد و حوض وسیع از آب قنات فراشا، خانقا و دارالحدیث و دارالقرانی باز بوده كه آنرا شگفت انگیز كرده است.
كریمیان سردشتی تصریح كرد: این مجموعه و ابنیه آن در وقف نامه «سید شمس الدین» و «سید ركن الدین» ذكر شده است.
به گزارش كادو دونی به نقل از ایسنا، مجموعه ركنیه قدمتی بیشتر از 800 سال داشته و توسط «سید ركن الدین» از علمای برجسته یزد به وجود آمده كه سپس وفات باز وی را در مدرسه ركنیه كه قسمتی از این مجموعه بوده، به خاك سپرده اند.
سید ركن الدین ابوالمكارم محمد قاضی حسینی یزدی، فرزند قوام الدین محمد بن نظام از سادات شهر یزد، به شمار می آید. این عالم در زمان حكومت ابوسعید بهادرخان زندگی كرده و از بزرگان و حاكمان آن دوران شمرده می شود. وی در زمان حیات خود، ابتدا نقابت سادات شهرهایی همچون اصفهان، نائین و یزد را برعهده داشت و سپس بعنوان قاضی القضات شهر یزد منصوب می شود.
بنابر نوشته های تاریخی وی در سال ۷۳۲ هجری قمری از دنیا رفت و در مدرسه ركنیه به خاك سپرده شد. البته این بنای تاریخی بخش كوچكی از یك مجموعه بسیار وسیع است كه شامل مدرسه، رصدخانه، كتابخانه، مسجد، بیت الادویه، دارالشفا و خانقاه بوده كه امروزه از این مدرسه قسمت های كمی برجای مانده و به نام بقعه سید ركن الدین شناخته می شود.
بقعه یا آرامگاه سید ركن الدین در كنار مسجد جامع كبیر یزد و به فاصله ای بالغ بر یك متر پایین تر از سطح كوچه ی سید ركن الدین قرار گرفته است. نقشه ی عمارت بر جای مانده از بنای اولیه، از مربعی به طول ضلع داخلی آن كه حدود ۸۶ متر و ۱۱ سانتی متر و ضلع خارجی آن ۶۰ متر و ۱۴ سانتی متر و ضخامتی برابر با ۴۰ متر و ۱۰ سانتی متر برآورد شده است.
این بنا یك در ورودی دارد و بالای بقعه گنبدی زیبا و منحصر بفرد بر گردنی استوانه ای و بسیار بلند، قرار گرفته است كه شامل میان سرا، ایوان و فضای زیر گنبد است. معماران و طراحان سازنده ی این بنای تاریخی، درون میان سرا را بدون غرفه و هرگونه ساختارهای معماری بنا كرده اند.
درواقع می توان بیان كرد كه داخل میان سرای این عمارت كهن، از سادگی چشم گیر و ظریفی برخوردار می باشد. در طرفین دیوارهای خارجی ایوان بقعه، را با تنوع جالبی از كاشی های مسدس پوشانده اند. البته این كاشی كاری ها در سال های اخیر توسط مرمت گران و معماران كشور، مورد ترمیم و بازسازی قرار گرفته است.
همین طور این بنا دارای ایوان سقفی با تاق های گهواره ای است، كه انتهای آن را با نورگیری شبكه ای تعبیه كرده اند كه در مركز قرار گرفته است و بر روی آن نقوشی قرار دارد كه بوسیله ی گچ بری هایی زیبا و چشم نواز تزئین شده اند.
كاشی كاری یكی از عناصر تزئینی در معماری ایرانی شمرده می شود. بقعه ی سید ركن الدین یزد باز مانند خیلی از بناهای تاریخی از این قاعده مستثنی نبوده و طراحان و معماران سازنده ی آن، در چهار قسمت از این بنا، از كاشی كاری بهره برده اند. گنبد بقعه، همچون بخش هایی است كه از كاشی كاری پوشیده شده است؛ البته بنظر می رسد كه در قرون مختلف مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و احیانا قسمت اصلی آن، از بین رفته است.
در ازاره ی ایوان قطعاتی از كاشی زرین فام برجای مانده است و مسئولان دیرینه شناسی برای پیشگیری از تخریب بیشتر، پوششی را بر آن تعبیه كرده اند. هنرمندان كاشی كار كشور، نمای بیرونی ایوان را باز كه در ضمن چند دهه ی گذشته به این اثر كهن اضافه شده است، بوسیله ی كاشی كاری تزئین كرده اند.
در قسمت های داخلی بقعه، در نقاطی از ازاره كاشی كاری به صورت كاشی های تك رنگ انجام شده است كه البته بخش بزرگی از آن ترمیمی است. جنس كاشی هایی كه در گنبد و ازاره مورد استفاده قرار گرفته است گلی و بدنه ی كاشی های زرین فام كه درازاره ایوان كار شده است، از سنگ است.
در دوران گذشته برای پاسداشت مقام شخص یا ابراز بزرگی و عظمت جایگاه دینی و علمی فرد مورد نظر، در بقعه یا آرامگاه وی از طلاكاری استفاده می شده است. عملی كه امروزه باز شاهد انجام آن در حرم های مطهر امامان و دوده ایشان هستیم.
در بقعه ی سید ركن الدین محمد قاضی نیز، تمامی كتبیه ها و تصاویری كه با روش های خاص گچ بری فتیله ای و قالبی صورت گرفته است، با طلاكاری پوشیده شده اند. اما متاسفانه به سبب تخریب فراوان كه براثر گذشت زمان طولانی از ساخت آن انجام شده است، امروزه بخش اندكی از طلاكاری ها باقی مانده است. در شمسه ی مركزی سقف گنبد، تصاویر اسلیمی اطراف آن، نقوش اسلیمی بالای كتیبه ی گری و گنبد و همین طور داخل فیلپوش ها، این تكنیك زیبا به چشم می خورد.
در قسمتی از قسمت ها از ورق قلع كار شده است و معماران سازنده ی این بنا، برای ایجاد جلوه ی طلایی به آن قسمت، از پوشش روغنی بر ورق قلع بهره برده اند. البته در بخش هایی كه از سطوح صاف برخوردار می باشند، ورق طلا كار شده است كه می توان از شمسه ی مركزی سقف گنبد، كتیبه ی گریو گنبد و داخل فیل پوش ها نام برد. البته نباید از قسمت های شمسه ی مركزی سقف مركزی و نقاشی های تزئینی سقف گنبد باز كه از طلاكاری استفاده شده است، غافل شد.
كارشناسان قسمتی از عنصری كه از نمونه ی طلا تزئین شده بود را آنالیز كرده و برمبنای اطلاعات بدست آمده مشخص شد حدود ۸۸ درصد از آن عنصر طلا است. همین طور با بهره مندی از تصاویر میكروسكوپی لایه ای از تزئینات طلاكاری شده، اطلاعاتی در مورد روش چسباندن یا نصب شدن ورق طلا به زمینه، بدست آمده است كه نشان می دهد، این امر توسط روغنی كه با گل سرخ رنگی شده است، صورت گرفته است.
نقاشی هایی كه به صورت تزئینی بر سقف صورت گرفته شده است، از تصاویر هندسی و گیاهی (اسلیمی) تشكیل شده است. به بیانی ساده تر می توان اینگونه بیان كرد كه طراح و هنرمند سازنده ی عمارت سید ركن الدین، برای انجام نقاشی های تزئینی ابتدا با تقسیم بندی های اولیه به وسیله ی ایجاد خراشی بسیار ظریف، طرح اولیه را به صورت قلم گیری تك رنگ انجام داده و سپس آن به رنگ كردن آنها پرداخته است.
بنظر می رسد روش های اجرای كتیبه های نقاشی در بنای تاریخی سید ركن الدین، نمونه ای از نقاشی های تزئینی است، به گونه ای كه سپس اتمام لایه ی آستر كه از كاهگل است، لایه ی بستر گچی به صورت هنرمندانه و تحسین برانگیزی توسط هنرمندان دوران ایران باستان، صورت گرفته است. سپس بوسیله ی صمغ های گیاهی بوم سازی شده و با ایجاد كردن خراش، تقسیم بندی ها انجام شده اند.
یكی دیگر از نكاتی كه در این بنا به چشم می خورد، هنرمندی خطاطانی است كه به نمایش و نمایش ی هنر و استادی خود پرداخته اند. آنها در بعضی از قسمت ها بدون بهره گیری از پیش طرح، مستقیما بوسیله ی قلم موو رنگ، كتیبه را بر سطح دیوار نوشته اند. هرچند در بعضی از آنها، كتیبه ابتدا روی كاغذ نوشته شده و با استفاده از تكنیك گرته زنی روی سطح دیوار انتقال یافته اند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب