مطالعه و مرور؛
بیست وششم دی چهل وپنج سال پیش به روایت محمود گلابدره ای
کادو دونی: پسری که پشت من آمده بود تو و روی زانوی من نشسته بود، دست کرد توی جیبش و سه تا عکس بیرون آورد. دوتا عکس آقا بود و یکی هم عکس یک شهید که از پیشانی به بالایش پریده بود.
خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: ۲۳ دی سال ۵۷ محمدرضا شاه که آماده فرار از کشور بود، در اعلامیه ای تشکیل شورای سلطنت را اعلام نمود. هدف از تشکیل این شورا جلوگیری از وقوع انقلاب اسلامی بود و محمدرضا پهلوی قصد داشت با فریب مردم چنین نشان بدهد که اگر هدف از انقلاب خروج شاه از مملکت و جلوگیری از انتقال سلطنت به ولیعهد بوده است، آنها پیروز شده اند و می توانند دست از حرکت انقلابی خود بردارند. اما انقلاب به مرحله غیرقابل برگشتی رسیده که با این نمایش ها امکان توقف آن وجود ندارد. طی دو روز پس از تشکیل شورای سلطنت، ماشین انقلاب سرعت بیشتری می گیرد و در نهایت شاه راهی جز ترک کشور پیش پای خود نمی بیند.
محمود گلابدره ای در کتاب «لحظه های انقلاب» در یک فراز به توصیف احوالات مردم کرج و تهران در روز اعلام فرار شاه می پردازد. لحظه های انقلاب روایتی بسیار نزدیک به واقعیت از وقایع منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی است که سیمین دانشور آنرا «روایتی مستندگونه» و پرویز خرسند آنرا یک کار تاریخی «بیهقی وار» برای انقلاب اسلامی دانسته اما خود گلابدره ای از کتابش با عنوان رمان یاد کرده و بدین سان می توان احتمال وارد شدن تخیل در نقل وقایع را در نظر آورد.
به هرحال لحظه های انقلاب چه داستان باشد چه تاریخ، روایتی بسیار خواندنی و بی حد عینی از تلاطمات انقلاب در کف خیابان های تهران و کرج (که محل زندگی نویسنده بوده) است. نثر گلابدره ای با ضرباهنگ بالای آن شاید شبیه ترین نثر در نویسندگان نسل انقلاب اسلامی به نثر جلال آل احمد باشد. او چند سال شاگرد جلال آل احمد بود.
***
به بهانه بیست و ششم دی ماه، سالگرد فرار شاه معدوم قسمتی از فصل مربوط به این روز تاریخی را از کتاب لحظه های انقلاب برگزیده ایم که با هم می خوانیم:
امروز کرج غوغا شده. کرج شده تهران. امروز ۲۶ دی است. همه آمده اند کرج. خیابان دانشکده مملو از جمعیت است. میدان پر شده. تا توی دانشکده جمعیت موج می زند. اول سربازها هی عقب و جلو کردند و هی تیر هوایی در کردند ولی اثری نداشت. شاید اگر «میرهادی» حالا اینجا بود و به مشهد نرفته بود امروز ضرب شستی نشان می داد و روی دست ۱۷ شهریور اویسی می زد. سربازها گیر کرده بودند. سربازها روی دست مردم بودند و تفنگ هایشان دست به دست می گشت و مثل شیء مقدسی باز به دستشان می رسید. افسرها و درجه دارها مثل تخم شربتی توی ازدحام روی دست بالا و پایین می رفتند.
مادر رضایی ها توی دانشکده حرف می زد. مردم با او از تهران آمده بودند. تانک های توی میدان حالا زیر دست و پای جمعیت بودند. تانک ها معلوم نبودند. زمان گم شده بود. ناگهان چو افتاد: «شاه رفت» و در یک آن شعار شد: «شاه در رفت.» یک باره ولوله شد. خروشی به پا شد. مردم ریختند روی تانک ها و کامیون ها، و تانک ها و کامیون های پر از سرباز راه افتادند. مردم می رقصیدند و سربازها لخت شده بودند. تفنگ ها در دست مردم بود و پشت کامیون ها بچه ها نشسته بودند و بوق می زدند. من مثل کفتر غریبی، از جمعیت جدا شدم و پریدم توی ماشین. پشت سر من پسر شانزده هفده ساله ای هم آمد تو. ماشین حرکت کرد به طرف تهران. دلم می خواست ماشین پر درآورد و مرا هر چه زودتر به تهران و شمیران برساند. در خیال می دیدم که بچه ها دسته جمعی دارند به طرف کاخ می روند. ماشین می رفت. به سرعت می رفت. تمام عرض اتوبان ماشین بود. معلوم نبود این ماشین ها کجا بودند؟ از کجا بنزین آورده بودند؟ مینی بوسها و وانت ها و کامیون ها و اتوبوس ها و حتی دوچرخه و موتورها هم حالا از جاده‌ی اتوبان به طرف تهران می رفتند. به سرعت می رفتند. بوق می زدند و می رفتند. چراغ می زدند. مردم سرشان را بیرون می آوردند و داد می زدند: «شاه فرار کرد.»
کسی جمله بلند نمی گفت. کوتاه، مقطع، بریده بریده. همه مان با هم و درهم، بدون این که به حرف هم گوش نماییم حرف می زدیم: «شاه رفت. خمینی میاد. کجا رفت؟ رفت مصر. به درک! رفت مصر؟ انور سادات بدبخت شد. چریک های فلسطینی. کارلوس. بدبخت در رفت. رفت. شاه در رفت. فرار کرد. عجب در رفت. رفت.»
پسری که پشت من آمده بود تو و روی زانوی من نشسته بود، دست کرد توی جیبش و سه تا عکس بیرون آورد. دوتا عکس آقا بود و یکی هم عکس یک شهید که از پیشانی به بالایش پریده بود. عکس رنگی بود. چاله مغز سر پسر سرخ بود و مخ پسر روی کاکلش پخش شده بود. چشم پسر باز بود و دست خود پسر دور گردنش از پشت حلقه شده بود. انگار هنگام مرگ از شدت درد گردنش را گرفته بود و بعد دستش همان جور خشک شده بود و عکس را هم همان لحظه مرگ گرفته بودند. نشت خون روی پیشانی پسر مثل عقیق می درخشید. پسر ته ریش داشت. همه که نگاه کردند، پسر آهسته اظهار داشت: «داداشمه.» بعد محکم، اما با اندوه اظهار داشت: «داداش بزرگمه.» انگار برادرش حالا اینجا بود و داشت معرفی اش می کرد. اظهار داشت: «شهید شد.» بعد لبخند زد. زورکی لبخند زد. گفتم: «کجا؟» اظهار داشت: «شب سوم محرم، چهارراه وثوق رفته بود سر پشت بوم. لب پشت بوم واستاده بود. مواظب بود. مواظب بچه ها بود. خونه ما آخه سر خیابونه. تا سربازا اومدن، داد زد اومدن. بچه ها که وسط کوچه بودن، فرار کردن. داداشم نشست. انگار دیده بودنش. نورافکن انداخته بودند. من با آبجی و داداش کوچیکم و بابام تو حیاط بودیم و تکبیر می گفتیم. یه هویی صدای تیر اومد. صدا نزدیک بود. ما کنار دیوار کز کردیم. به هویی مادرم اظهار داشت: نیگا کنین داره از ناودون خون میچکه، وای یا امام حسین خون کف حیاط راه افتاده. ما دویدیم بالا. داداشم افتاده بود و سرش دم ناودون بود. چنگ زده بود گردنشو گرفته بود. انگار به سجود رفته بود. نیگا کنین، همین جوری.» عکس را بالا گرفت و باز نشان داد و اظهار داشت: «همسایه ها ریختن. مادرم زار می زد. ساکتش کردن. مادرم ساکت شد. اما پدرم هوار می کشید و گریه می کرد. همسایه ها خوشحال بودن و می گفتن خوش به حالتون! شهید دادین. پدرم اما آروم نمی گرفت. داد می زد، نعره می زد. آوردیمش داداشمو بغل زد و از اون در برد بیرون تو کوچه صندوق عقب ماشینو واز کرد گذاشتش تو صندوق عقب و درو قفل کرد و تو تاریکی اومد تو خونه و در خونه رو محکم زد به هم و افتاد تو دالون.
می زد تو سرش. هوار می کشید. گریه می کرد. همه گریه می کردن. همسایه ها اما می گفتن باید بخندین باید جشن بگیرین؛ شهید دادین، شهید! و با آنکه این حرفو می زدن توی تاریکی گریه می کردن. همه توی حیاط و توی دالون نشسته بودیم. همه جا تاریک بود. چراغ گردسوز پای ناودون بود و دو تا شمع کنار خون خشک شده داداشم می سوخت. یکی از همسایه ها دو تا گلدون شمعدونی آورده بود، گذاشته بود دو طرف شمع ها. آبجیم گلای پلاستیکی سر تاقچه رو ریخته بود روی خون. نشسته بودیم که صدای در بلند شد. سربازا بودن. داد می زدن. با قنداق تفنگ به در می زدن. نور چراغ کامیون از شکاف در افتاده بود توی دالون. فحش می دادن و به در ضربه می زدن و می گفتن، تا درو نشکوندیم واز کنین. پدرم بلند شد و درو باز کرد. نعشو می خواستن. ریختن همه جا رو گشتن. ول کن نبودن. پدرم گزلیک آشپزخونه رو ورداشته بود و فحش می داد. زنا جلوشو می گرفتن. افسر و استوار و سربازا اما حرفی نمی زدن. همین جوری می گشتن. یه یکی دو ساعتی گشتن. بعد رفتن، باز اومدن. تا خود صبحگاه در خونه ما موندن و سحر، سفیده که زد، رفتن. بامداد رفتیم بیرون. مردم ریختن جمع شدن. بعد عکس گرفتیم. همین عکس.»
عکس را گرفت جلوی من. عکس را گرفتم. و بعد راننده با زنش باز به عکس نگاه کردند و دادند دست من گفتم: «مبارک باشه.»
راننده و زنش که جلو بود هیچیک حرفی نزدند، توی آینه می دیدمشان. هر دو گریه می کردند؛ پسر اما محکم نشسته بود و لبخند خشکی کنار لبش ماسیده بود. عکس را به دستش دادم. حالا تنها ماشین ما بود که ساکت بود؛ راننده اما افتاده بود روی فرمان. انگار اگر روی فرمان فشار می آورد، ماشین تندتر می رفت.
توی میدان شهیاد پسر پرید پایین. یکی از تصاویر آقا را به من داد، یکی را هم به راننده و عکس برادرش را هم گذاشت توی جیبش و رفت. کمی این طرف تر من هم پیاده شدم و افتادم توی سیل ماشین و مردم. تمام عرض خیابان و پیاده رو ماشین بود. مردم، مثل پروانه بال بال می زدند؛ هوار می کشیدند؛ می رقصیدند؛ جست و خیز می کردند؛ یکدیگر را ماچ می کردند؛ دست می دادند؛ تبریک می گفتند؛ هلهله می کردند و می دویدند و می چرخیدند و بپر بپر می کردند. کامیون های بزرگ، تریلی ها، خاک بردارها، لودرها، آمبولانس ها، هر چهارچرخه ای که راه می رفت حالا راه افتاده بود توی خیابان و مثل حیوان عجیب غریبی، کف آسفالت می خزید. بدنه چهارچرخه معلوم نبود. آدم، زن و مرد و بچه چادری و بی چادر و عمامه ای و پیرمرد و پیرزن بچه به بغل، بزرگ و کوچک به این رونده های خزنده چسبیده بودند و هوار می کشیدند و قیل و قال می کردند. در دست بیشتر مردم پول بود. دو تومانی، پنج تومانی و حتی هزار تومانی و پول ها سوراخ بود. عکس شاه را کنده بودند و بالا گرفته بودند و می خندیدند و به هم نشان می دادند. بعضی ها بجای عکس شاه عکس خمینی را روی پول چسبانده بودند. حرف ها، شعارها، گفته ها اما مشخص نبود. درهم و برهم بود؛ تکه تکه بود؛ بریده بریده بود. یکی می گفت «رفت» این وری می گفت «مُرد» آن وری داد می زد «سقط شد.» آن طرفی هوار می کشید «فرار کرد» این طرف فریاد می زد سقوط کرد، افتاد، سقط شد، سوخت… هر کی چیزی می گفت. دسته های ده بیست تایی دم می دادند و می گفتند: «ممد در به در شد.» و دسته پشت سری جواب می داد: «ساواک بی پدر شد.» یکی می رقصید و دیگری دست می زد. شعارها تند تند عوض می شد…
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب