گزارش كادو دونی از رویداد سینما حماسه
تبیین سینمای حماسی توسط نویسندگان و کارگردان های مطرح سینمای ایران
به گزارش کادو دونی خراسان رضوی نویسندگان و کارگردان های مطرح سینمای ایران در رویداد سینما حماسه که به مدت سه روز در حوزه هنری خراسان رضوی برگزار شد، به تبیین سینمای حماسی و الزامات آن پرداختند.
رویداد سینماحماسه که به مدت سه روز در حوزه هنری خراسان رضوی برگزار شد، اتفاقی تازه در حوزه فیلم سازی مستند و کوتاه داستانی بود که برای اولین مرتبه در مشهد برگزار می شد. در این رویداد که با گزینش و انتخاب طرح های برگزیده فراخوان آن و دعوت از فیلم سازانی از سراسر کشور برگزار شد، مباحث مختلف فیلم سازی مطرح و ژانر حماسه در سینما تبیین شد و افراد صاحب نظر و کارگردان های مطرحی مانند محمدحسین لطیفی، هادی مقدم دوست و... در آن به عرضه مطلب پرداختند.
آنچه در ادامه می خوانید مروری بر اتفاقاتی است که طی سه روز برگزاری کارگاه های فشرده و نشست های تعاملی فیلم سازی رخ داده است.
هادی مقدم دوست، نویسنده و کارگردانی که آثاری چون وضعیت سفید، هیهات و سرباز را در کارنامه خود دارد، در نشست نخست سینما حماسه که تحت عنوان شخصیت و حماسه برگزار شد، به اهمیت شخصیت در فیلمهای حماسی اشاره و حماسه را تعریف کرد.
مهم ترین رکن فیلم حماسی شخصیت است
این کارگردان اظهار نمود: سینمای حماسی موضوعی ضروریست که مورد غفلت واقع شده است. برخی نگاه ها سبب شده که گرایش به سینمای حماسه کنار گذاشته و کمتر به آن پرداخته شود. یکی از پیش نیازهای فهمیدن حماسه این است که نظام ارزشی خویش را معین کنیم؛ یعنی برای ما مشخص باشد که خوب و بد، زشت و زیبا، صحیح و غلط چیست. خیلی بدیهی به نظر می رسد اما این پیش نیاز گاهی اوقات رعایت نمی گردد. علل آن هم میتوان غفلت، عدم ورزیدگی یا آشنا بودن با مبحث باشد یا جریانات معروفی که در کارهای نمایشی امکان دارد ما را تحت تأثیر خود قرار دهد.
وی اضافه کرد: اگر بخواهیم از جایگاه شخصیت حرف بزنیم، باید به این اشاره نماییم که بطور قطع یکی از مهم ترین عناصر ساخت درام و داستان، شخصیت است. این شخصیت است که اتفاق نمایشی برایش رخ می دهد یا سبب رخ دادن اتفاق نمایشی می شود. شخصیت همان عنصری است که در داستان آنرا دنبال می نماییم، می خواهیم درباره آن بدانیم و سبب ایجاد جذابیت می شود.
مقدم دوست خاطرنشان کرد: مهم ترین رکن فیلم حماسی شخصیت است؛ یعنی این که مخاطب بداند چه کسی حماسه را خلق می کند. البته که باید به انجام تمام وظایف در نوشتن فیلمنامه اهتمام داشته باشیم. باید هم به شخصیت و موقعیت نمایشی و هم به مضمون بپردازیم چونکه این سه عنصر عناصر اصلی درام است و تاکید بر شخصیت نباید سبب شود که موارد دیگر نادیده گرفته شود.
تفاوت حماسه در هالیوود و ایران
محمد گذرآبادی، نویسنده و فیلمسازی که در نشست دوم سینما حماسه به معرفی و تشریح ژانر حماسی پرداخت، بیان نمود: حماسه برابر است با اتفاق افتادن یک بُرد بزرگ برای یک ملت که مفهوم آن در تمام دنیا مشترک است. همیشه نوعی پیروزی در حماسه نهفته است و این ها همان مفاهیمی است که باید در طراحی و ساختار یک فیلم پیاده شوند. از دیدگاه من این بردهای بزرگ و حماسی است که یک ملت را از برخی مشکلات دور می کند، باعث وحدت است و این وسعت و عظمت است که ما برای خلق حماسه نیاز داریم. پس باید بدانیم وقتی به سمت حماسه حرکت می نماییم، به این معناست که به دنبال بردهای بزرگ و موفقیت های چشم گیر هستیم؛ موفقیت هایی که یک قوم و ملت از آن بهره مند می شوند.
وی اضافه کرد: تصوری که هم اکنون از حماسه در سینمای غرب و هالیوود وجود دارد، با آن چیزی که ما از حماسه درک می نماییم بسیار متفاوت می باشد. در هالیوود فیلم حماسی یعنی فیلمی با هزینه ساخت بالا و مقدار زیادی جلوه های ویژه و دکورهای عظیم و شرکت تعداد زیادی بازیگر و ستاره در حالیکه خوشبختانه این مفهوم وارد فرهنگ ما نشده است و ما فیلمهای به این شکل بزرگ را حماسی نمی نامیم.
این نویسنده و فیلمساز ضمن اشاره به تعریف حماسه اظهار داشت: اگر بخواهیم ژانر حماسه را تعریف کنیم؛ در واقع باید بگوییم که فیلمی است در مورد قهرمانهام اما قهرمانی هایی که هویت یک ملت و یا یک قوم را تعریف می کنند.
در ساخت مستند منحصر به فرد باشید
مهدی زمان پور کیاسری، مستندساز و کارگردان هم در کارگاه سوم سینما حماسه در ارتباط با کارگردانی مستند بیان نمود: هر فردی که می تواند باید با زبانی که می داند فیلم بسازد. هم اکنون دنیا هم به دنبال سادگی عمیق در فیلمها و بیشتر فیلمهای مستند است. البته فیلم ساز باید شیوه بیان را یاد داشته باشد و بداند که چطور می توان یک مستند ساخت چون که یک نسخه برای همه صدق نمی کند.
وی افزود: وقتی مقرر است فیلم مستندی ساخته شود، باید به کاربرد آن به صورت ویژه توجه گردد. در این خصوص سازنده باید ساختاری در ذهن داشته باشد و به دنبال کار دلی نباشد. برای ساخت یک مستند نیازمند تحقیق و مطالعه در مورد یک سوژه هستیم تا بتوان درون آنرا پیدا کرد. در نهایت باید روی کار تسلط داشت و با ساختار و فرمی خاص کار را ادامه داد.
این کارگردان مستند اظهار داشت: سازنده فیلم با هر فرمی که پیش رود، در نهایت مستند خویش را ساخته است و چون مستند از وجود شخص بیرون می آید و نگاه متفاوتی به اتفاقات روزمره دارد با دیگر ساخته ها متفاوت می باشد. به عقیده من باید در ساخت مستند هر فردی سبک خاص خودش را داشته باشد و با نوع نگاه منحصر به خودش کاری را بسازد.
همه چیز فیلمسازی را خلاصه در ایده می بینیم
محمدحسین لطیفی، نویسنده، کارگردان و مجری برنامه هفت، در کارگاه چهارم سینما حماسه که در روز دوم این رویداد برگزار شد، به مقوله پرورش ایده تا فیلمنامه و اهمیت سوژه در تولید فیلم پرداخت و به صورت انتقال تجربه نکاتی را با شرکت کنندگان این رویداد در بین گذاشت.
لطیفی در این کارگاه اظهار نمود: همه چیز را در ایده می بینیم. کمپانی های بزرگ کارگاه های ایده و سوژه برگزار می کنند و در طول سال شاید ۲ مورد از ایده های آنها به فیلم تبدیل می شود اما وقتی به فضای سینمای ایران وارد می شویم، فیلم از حالت تجاری خارج می شود و بیشتر مسئله و دغدغه تمام فیلمسازان ما در ایام اول کار ایده ها و سوژه هایی است که آنرا با گوشت، پوست و استخوان خود لمس کرده اند و انگیزه دارند به جهت اینکه آنچه در ذهن دارند را با خلاقیت خود به سمتی ببرند که اگر فیلمنامه نویس برای فرد دیگری بنویسد که او بفهمد، درک کند و آنرا بسازد یا این که اگر کارگردان خود او است با آنچه در ذهن دارد کار را تولید نماید.
وی اضافه کرد: اگر فیلمنامه نویس خودش کار را کارگردانی کند کمی متفاوت می شود، چونکه از لحظه نخست نگارش فیلمنامه پلان های فیلم را هم تصور می کند. خلاقیت ذهن خیلی از نویسندگان در هنگام نگارش شروع می شود و حتی زاویه دوربین و نور خویش را می بینند. با این اوصاف صادقانه می گویم که اگر فیلمنامه نویس موارد دیگر تولید فیلم را مدنظر قرار ندهد خطا است و این یکی از مراحل خیلی مهمی است که کار را سخت می کند.
این کارگردان اظهار داشت: فیلمنامه نویس در هنگام نگارش کارگردان کار خود است، چونکه نتیجه را در تصور خود می بیند و حتی میزانسن در ذهنش دارد. اما آنجا گرفتار مشکل می شویم که کارگردان دیگری اثر را دریافت می کند و با نگاه متفاوت خود آنرا می سازد. همیشه این دعوا را داشته ایم که نویسنده بعد از پخش فیلم می گوید که این اثر فیلمنامه من نبود. با تمام این اوصاف ایده در نهایت باید به فیلمنامه ختم شود.
لطیفی با اشاره به اینکه ایده یک کلمه، فکر و موقعیت ایجاد کردن است، اظهار داشت: معتقدم اگر فیلم دختر ایرونی من یکی از پرفروش ترین فیلمهای سال اکران خود شده، حداقل ۴۰ درصد راه را با سوژه اش جلو برده بودم و ۶۰ درصد برایش تلاش کردم که البته ۶۰ درصد سختی هم بود. ازاین رو تلاش هم خیلی مهم می باشد، اما ایده می تواند ما را خیلی جلو ببرد.
ساخت حماسه به معنای نفی سیاهی ها نیست
محمد گذرآبادی در دومین کارگاه خود و پنجمین کارگاه سینما حماسه در این رویداد اظهار نمود: حماسه به مفهوم تجسم آرزوها، امیدها، ترس ها و دیگر عواطف و احساسات جمعی یک جامعه است. در حماسه حس روح جمعی حاکم است و قهرمان داستان برای خیر بزرگ تر کاری را انجام می دهد، با این کار ابعاد بزرگ تری پیدا می کند و بنابراین است که حماسه مهم می شود.
وی افزود: هم اکنون ساخت فیلمهای حماسی در غرب به علت تهدیدهایی که وجود دارد زیاد شده و میتوان گفت در یک دوره حماسی سازی به سر می بریم. از آنجاییکه غربی ها احساس ترس و تهدید دارند به ساخت فیلمهای حماسی که روحیه جمعی را مورد توجه قرار می دهد روی آورده اند. در تاریخ ما هم سنت حماسه وجود دارد و ما می توانیم این سنت را اجرایی نماییم، اما برایم جای سوال دارد که چرا از این ژانر استفاده نمی نماییم. من معتقدم که این ژانر از مهم ترین ژانرهای سینما است. باید اظهار داشت که چرا واقع گرایی دست از سر ما بر نمی دارد و ما نمی توانیم بعنوان فیلم ساز تصاویر حماسی را به نمایش دهیم؟.
این فیلمساز خاطرنشان کرد: البته من امیدوارم که این فرهنگ و عادت به حماسه سازی را شکل دهیم. باید اظهار داشت که این کار آسان نیست؛ چون که ساخت حماسه به عوامل زیادی احتیاج دارد، فیلم حماسی باید عظیم باشد و برای این مورد نیازمند آزادی، تحمل و پول هستیم. ساخت حماسه به معنای نفی سیاهی ها و واقع گرایی ها نیست، اما این جرات را دارد که زشتی ها را نبیند و عظمت را منتقل کند. هم اکنون سینما و جامعه به حماسه نیاز دارد و نگاه به این ماجرا باید در میان متخصصان این حوزه جدی باشد چون که توجه به این حوزه و عرصه می تواند سر منشاء یک حرکت جدید باشد.
تعریف مشترکی از فرم وجود ندارد
نصرالله تابش، مدیر رسانه فیلم نگار هم در کارگاه ششم سینما حماسه به انتقال تجربه پرداخت و بیان نمود: گاهی اوقات که در برنامه های تلویزیونی از واژه فُرم صحبت می شود، ابهام بسیار زیادی در آن می بینیم و تعریفی از این واژه که حدودا همه فیلمسازها در آن توافق داشته باشند وجود ندارد. البته که درباره بسیاری از واژه های سینمایی ما این مشکل وجود دارد. تِرمینولوژی سینما یا تعریف مُنَقهی از واژه های سینمایی یکی از مهم ترین کارهایی است که باید در سینمای امروز صورت گیرد. وقتی از این واژه ها در سینما صحبت می نماییم باید برای همه ما یک معنا داشته باشد. یکی از پیچیده ترین و مهم ترین پرسش ها در همه هنرها بخصوص هنرهای نمایشی و دراماتیک تعریف واژه فرم است.
وی ضمن اشاره به مفهوم شکست و پیروزی در حماسه اظهار داشت: شکست و پیروزی هم در حماسه و هم در تراژدی بیان می شود اما مرگ قهرمان در حماسه، ناشی از آن پاشنه آشیلی بوده که در آن گرفتار شده است. در یک تراژدی مسیحی یا دینی، شاید یک گناه باشد که عامل مرگ نهایی و سرنوشت تراژیک قهرمان است. همینطور در یک تراژدی غیر دینی که نسبتی با دین ندارد، خطا و اشتباهی که از قهرمان سر می زند نتیجه اش مرگ تراژیک داستان است.
این کارشناس حوزه سینما افزود: مرگ در تراژدی در واقع مجازاتی است که به واسطه آن خطا اتفاق می افتد در صورتی که در حماسه، معنای مرگ، ایستاده مُردن ولی فرونریختن است که خیلی متفاوت می باشد. همینطور مفهوم شکست و پیروزی هم تغییر می کند. در حماسه قهرمان به علت حقانیتش پیروز می شود حتی اگر ایستاده کُشته شود اما پیروزی او اخلاقی و معرفت شناختی خواهد بود، این شکست و پیروزی است که آدم ها را با هدف هایشان مورد ارزیابی قرار می دهد.
فیلم حماسی بدون رنگ بی معناست
محمد شهبا، نویسنده و مترجم آثار سینمایی و مدرس دانشگاه هم در کارگاه ساختار و زیبایی شناسی فیلم کوتاه در آخرین روز رویداد سینما حماسه، ضمن اشاره به تعریف میزانسن اظهار نمود: میزانسن ایجاد روابط معنادار بین بازیگران، اشیا و دوربین است. همینطور هدف از میزانسن در فیلمهای حماسی بر خلاف فیلم واقع گرا تمرکز بر رابطه بین شخصیت با شخصیت مخالف و اشیا است. میزانسن در فیلم حماسی بیشتر شی محور است و برای مخاطب فاصله شی که به فرد اصلی نیرو می دهد اهیمت دارد.
وی اضافه کرد: از دیگر موارد مورد اهمیت در فیلم حماسی رنگ است. به عبارتی فیلم حماسی بدون رنگ بی معناست. البته باید بدانیم که ساخت فیلمهای سیاه و سفید در سال ۲۰۲۲ دیگر جوابگو نیست چون که دنیا سیاه و سفید نیست. باید بدانیم که حماسه با سیاه و سفید بیگانه است. در نهایت در ساخت فیلمهای حماسی باید از رنگ به صورت اشباع شده استفاده نماییم.
شهبا تصریح کرد: صدای صحنه در فیلمهای حماسی هم احتیاج به اغراق دارد. برای مثال اگر شمشیری روی زمین می افتد حتما صدای آن با اغراق است. باید بدانیم که تمام صداها در صحنه های حماسی به اغراق نیاز دارد. در بحث بازیگری فیلمهای حماسی هم باید بدانیم که سبک کلاسیک برای این فیلمها مناسب تر است. بازیگری متد برای فیلم سازی حماسه مناسب نمی باشد و بازیگران برای بازی در این نوع فیلمها احتیاج به اغراق از نوع کلاسیک دارند.
در حین برگزاری این کارگاه ها طی سه روز و پس و قبل از، نشست های تعاملی فیلم سازان کوتاه مستند و داستانی یا داوران رویداد سینما حماسه برگزار شد و به گفتگو درباره طرح های آنها برای تولید فیلمنامه حماسی خود پرداخته شد.
مشروح کامل کارگاه ها و نشست های سینما حماسه به مرور در ایسنا منتشر خواهد شد.
گزارش از سما سادات علوی مقدم، سینا سالکی و محمدرضا صبوریان
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب