ترکیبی از شفیعی کدکنی و شاملو!
به گزارش کادو دونی، یدالله گودرزی در نوشتاری به آدونیس، شاعر معاصر عرب پرداخته و او را تلفیقی از شفیعی کدکنی و شاملو می داند. او می گوید: آدونیس شاعری است دلبسته و دلباخته به اسطوره و اندیشه، ازاین روی حتی فرنام (تخلص) خویش را «آدونیس» یکی از اسطوره های جهان باستان برگزیده است.
این مترجم، شاعر و پژوهشگر در یادداشتی که با عنوان «آدونیس و ایران» در اختیار ایسنا قرار داده نوشته است: علی احمد سعید اِسبر (آدونیس) شاعر، پژوهشگر و اندیشمندِ نامدار و معاصر دنیای عرب است، او یکی از تأثیرگذارترین شاعران و پژوهندگان خاورمیانه بوده و همیشه در هاله ای از هیاهو و جنجال می زید. با عنایت به زمینه های مطالعاتی و نوشتاری و شاعرانه وی، می توان علی احمد سعید را تلفیقی از شفیعی کدکنی و الف. بامدادان دانست. وی شاعری است دلبسته و دلباخته به اسطوره و اندیشه، از این روی حتی فرنام (تخلص) خویش را «آدونیس» یکی از اسطوره های جهان باستان برگزیده است. در حقیقت عشق او به اسطوره سبب شده تا نامی اسطوره ای نیز برای خویش برگزیند که به مفهوم رستاخیز حیات و بازگشت زندگی است.
علی احمد سعید اِسبر (آدونیس) در سال ۱۹۳۰ میلادی در قصبه‌ی قصابین در حوالی شهر لاذقیه سوریه زاده شد، او تحصیلات خودرا در سوریه و لبنان پی گرفت و عاقبت دانشنامه دکترای خویش را از دانشگاه قدیس یوسف (سن ژوزف) لبنان دریافت کرد.
زندگی دشوار آدونیس از وی، شاعر و اندیشمندی سرکش ساخت و وی همچون جست وجوگری بی فرجام و بی سرانجام، دلباختهٔ نوگرایی و سرکشیدن به زمینه های اندیشگی و وادی های فکری مختلف شد.
چالش های فراروی انسان خاورمیانه ای و رویارویی او با شورش و یورش فرهنگِ غربی وی را به تأملات عمیقی فراخواند و آدونیس کوشید تا راهی از میانهٔ این دو جریانِ خروشان «سنت و تجدد» بیابد و بکوشد در این جهت رهگشایی و روشنگری کند، از این روست که در آثار اندیشه ای او این دوقطبی دیده می شود، سنت و تجدد، ایستایی و پویایی، صوفیسم و سوررئالیسم.
از جانب دیگر آشنایی او با میراث عارفان و صوفیان، وی را که دنبال دیگرگونه دیدن و دیگرگونه اندیشیدن بود به این سو کشانید و وی کوشید پیوندی میان آثار صوفیه و خوانش های مدرن امروز و سبک ها و نحله های فکری و ادبی معاصر برقرار کند.
آدونیس دلدادگی ویژه ای به میراث ادبی و عرفانی ایران دارد. در مسافرت آذر ۱۳۸۴ خود به ایران می گوید: حافظ و سعدی دو ستاره درخشان در تاریخ و ادبیات ایران زمین هستند که آوازه آنها جهان را فراگرفته است. ما آوازهٔ شیراز را از راه های دور شنیده ایم و از آن الهام گرفته ایم.
آدونیس دلبستگی عمیقی با میراث صوفیه که عمدتا خاستگاهی ایرانی دارد برقرار کرده است، وی حتی نامی شاعرانه و ایرانی برای خویش برگزیده با عنوان" مهیار دمشقی" که برگرفته از شخصیت رازآلود، شاعر و جست وجوگرِ ایرانی است با نام مهیار دیلمی که در دیلم گیلان زاده شد؛ اما به سفرهای پرشماری رفت و در بغداد می زیست و در شعرهایش به تبار ایرانی خود می بالید.
مهیار دیلمی از نوابغ شعر است و عرب ها او را از بزرگ ترین شعرای ادب خویش می دانند. مضامین اشعار وی علاوه بر مدیحه ها و تغزلات، دربردارندهٔ مسائل کلامی شیعه است. دیوان وی در چهار جلد بارها چاپ شده است.
مهیار، شاعر و شخصیت متهم به شعوبیگری در عصر عباسی است، او از یکی از بخش های شمال ایران برخاسته و آیین زردشتی داشته است، سپس گرایش شعوبی می یابد و عطش دانستن، وی را به شهرها و سرزمین های مختلف می کشاند و عاقبت از بغداد سر در می آورد. مهیار دیلمی در سال ۴۲۸ ق در بغداد وفات یافت.
آدونیس بدنبال «خلاف آمد عادت» است و افرادی که چنین بوده اند محبوب این شاعر شوریده هستند، «حلاج»، «مهیار»، «زریاب»، «نِفَّری» و... که همه تباری ایرانی دارند و برخاسته از تصوف که به قول دکتر نصرالله پورجوادی از برساخته های ایرانیان است.
در شعر «سوگِ حلّاج» با وام گرفتن از شاعر و سالک ایرانی حلاج چنین می گوید:
قلمِ نیشدارِ سبزِ تو!
قلم مویی که در رگ هایش
شعله های آتش دمیده شده
تاریخِ ما، رستاخیزِ نزدیکِ ما
و مرگِ ما را شکل می دهد.
زمانه می خواهد روی دستانت
دراز بکشد
و آتشی که در چشمانِ توست
آن قدر فراگیر است
که تا آسمان قد کشیده است؛
برای پَسامدگانِ دور
همراهِ پژواک و مرگ و یخبندان
در این سرزمین چیزی به جا نمی ماند
به جز تو و حضورت
ای شاعرِ رازها و ریشه ها
«مهیار» شخصیتی تاریخی است که آدونیس با بازسازی وی، آنرا نمادی برای خویش ساخته است و وجهی اسطوره ای به او بخشیده است. مهیار نمادی است برای سرکشی در مقابل سرکشان.
آدونیس خودرا همزادی از مهیار می داند، به این جهت خویش را "مهیار دمشقی" نام می نهد و یکی از مهم ترین آثار خویش را به نام او سند می زند «ترانه های مهیار دمشقی»، هر دو آنها جست وجوگرند، هر دو سرزمینشان را ترک گفته اند، مهیار از ایران و مهیار دمشقی از دمشق. در شعری می گوید:
مهیار، پادشاه است و رؤیاپرداز،
کاخی دارد با باغ های آتش.
امروز واژه ها از آوای مرده اش شِکوِه دارند.
پادشاه مهیار، در قلمروِ باد می زید
و در سرزمینِ راز، پادشاهی می کند!
بهره گیری و کاربست نمادها و سمبل ها در شعر آدونیس موج می زند آن گونه که شعر او را با پیچیدگی، دیریابی و خشکی خاصی همراه کرده است.
نمادپردازی از علاقه های اوست، خیلی از آثار آدونیس بافتارِ رمزپردازانه دارند و بی درنظرگرفتن آنها، دریافت و درک معنای شعر بسی دشوار می نماید.
درباره ی این علاقه، باید اظهار داشت که بنظر می رسد این جُستار، دو دلیل عمده دارد، نخست وضعیت پیچیده جامعه عرب و دیگر آشنایی او با ادبیات معاصر غرب و گرایش یافتن او به این زمینه.
البته چگونشِ ادبی دوران وی نیز دراین زمینه مؤثر بوده است، شاعران لبنانی در دهه‌ی سی به رمزگرایی گرایش فراوانی پیدا کردند و آدونیس نیز زیر تأثیر این فضا بود.
آدونیس چون دیگر شاعران عرب، از وضعیت اعراب ناراضی است و آنرا سرشار از ناآگاهی، ناکامی و شکست می داند.
آثار او خصوصاً چکامه هایش سرشار از اسطوره و رمزگرایی و نمادپردازی هستند؛ ققنوس، سیزیف، ایشتار، کیمیا، اورفئوس، تموز، مهیار، حلاج، حسین (ع)، نِفّری و زریاب همچون نمادهای محبوب او هستند.
ققنوس یا بگفته او «فینیق» یکی از پرکاربردترین نمادها در شعر وی است. این نماد، گاه نشان خود اوست گاه نشان کشورهای عربی که در خواب غفلتند و باید دیگربار از خاکستر خود برخیزند، گاه نشان شخصیت هایی چون «حلاج» است همان صوفی و شاعر ایرانی که در بیضای فارس زاده شد و در بغداد بر دار شد و مسیح وار، چلیپای خویش را بر دوش کشید.
باورهای آدونیس درباره ی شعر، چکامه های وی را به آثاری متفاوت بدل کرده است، به اعتقاد او شعر، دل آگاهی و مکاشفه است و نباید مدلول پیش اندیشیده را القا کند. در زبان عربی نیز شعر او دشوار، دیریاب و گاه نایاب است. رؤیا جایگاه ویژه ای در تصوف و عرفان دارد. نگره ها، انگاره ها و رؤیاهای آدونیس همراه با گرایش های فلسفی و تأملات اندیشه ای است و کتاب صوفیسم و سوررئالیسم تلاشی است برای بیان این نگاه تازه. رؤیا از مباحث مهم در نقد ادبی است و جایگاه ویژه ای در سوررئالیسم دارد و در صوفیه کشف جهانی تازه را بوسیله رؤیا شاهدیم.
بحث درباره ی این شاعر حکیم بسیار است. در آخر این جستار، قسمتی از شعر او را بخوانید درباره ی ایرانیان:
افقِ دگرگونی دمید و سرکشان پراکنده شدند
چگونه دلدادگی ام را به ایران بازگویم
و آن چه در دم و بازدم من است
که واژه ها از گفتنش ناتوانند.
ترانه ای برای ایران خواهم خواند
تا رؤیاهایم آتشی توفانی شود
که در گرداگردِ خلیج می گردد،
خواهم گفت با شور و شیون
که سرزمینِ عربی من
آذرخشی می آفریند درخشان
و آتشی سوزان
خاورِ تازه ای را ترسیم می کند
و به راهی تازه می نگرد؛
مردم ایران نشان دادند برای شرق
پیامی تازه دارند!
این مطلب را می پسندید؟
(2)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب