درباره كتاب كاوه گلستان؛ عكس ها و یك گفت وگو ؛
نمی توانی جلو حقیقت را بگیری هیچ کس نمی تواند
به گزارش کادو دونی، گلستان می گوید: هر جنبش اجتماعی احتیاج به قهرمان دارد. نمی توانستیم برای مردم روستایی که در شهرها تضاد را می دیدند و داشتند انقلاب می کردند، چه گوارا را به عنوان نمونه انقلابی معرفی نماییم.
خبرگزاری مهر - محمدحسین بدری؛ «چه عاملی موجب شد من بطورکامل لاییک و جوان بزرگ شده در وضعیت هیپی بازی و ژیگول بازی آن زمان، زندگی ام را بگذارم که بروم خودم را بچسبانم به امام خمینی، به خاطر جذبه و کشش او و آن حقیقتی که در او نهفته می دیدم؟ روزی که امام می تواست بیاید، خودم را به آب و آتش زدم که باید بروم فرودگاه. حالا فکرش را کن که یک سال و خرده ای بود توی خیابان ها داشتم می دویدم به خاطر این ایده آبستره خمینی. آدم ها داشتند می مردند و من عکس شان را می گرفتم و خودم را در خطر می انداختم و عکس هایم را می فرستادم که مردم دنیا ببینند.
حالا این آدم داشت می آمد. چیزهایی داشت که فراتر از انقلاب و انگیزه و روان شناسی روزمره بود. جذبه ای که امام روی من داشت، من را می گرفت و هر وقت که پهلویش بودم، اصلاً آدم دیگری می شدم...
هر وقت می رفتم، امام جلویم بود و واقعاً هیپوتیزم می شدم. آدم می شنود که می رفتی پهلوی یک شیخ و در جذبه او غرق می شدی. واقعاً این طور بود. من کسی نبودم که زمینه سنتی خانوادگی برای این باورها داشته باشم. شخصاً برایم صورت گرفت. وقتی آمد، از داخل دوربینم میخ شدم، از درون دوربینم نگاه می کردم. از در هواپیما آمد… از همان جا چسبیدم به خمینی و ولش نکردم و اهتمام کردم در تمام مسیر فرودگاه، پنج متر بیشتر دور نشوم. نشاندنش در یک ماشین، با همافرها. سریع ترین دوی زندگی ام را آنجا انجام دادم.»
اینها قسمتی از گفت و گوی کاوه گلستان است که در کتابی به نام او چاپ شده است.
هیچ آشنایی با امام خمینی نداشتم
«در راهپیمایی عید فطر یا آن بزن بزن ها وقتی امام هنوز اینجا نبود و هفده شهریور و… واقعاً خالصانه فکر می کردم که چه جوری به امام برسم؟ … برای همین بود که شدم عکاس رسمی امام.»
گلستان سال ها عکاس مطبوعات ایرانی و فرنگی بود و چند سال قبل از آنکه در جریان حمله نظامیان آمریکایی و انگلیسی به عراق هدف ترکش مؤثری واقع شود، برای شبکه های مختلف بین المللی فیلم برداری می کرد و این آخرین سفر کاری او بود.
«برای من به عنوان جوانی بیست و هفت هشت ساله که تمام عمرم را در رژیم طاغوت گذرانده بودم و هیچ آشنایی با امام خمینی نداشتم، چه عاملی موجب می شود عاشق این آدم بشوم که آن چنان روی من تأثیر بگذارد که مثل یک قطب بشود. واقعاً این طور بود، تمام عکسهایی که می گرفتم، به خاطر خمینی بود. فکر می کردم من این عکس ها را می گیرم توی مجله های خارجی چاپ می شود و امام می بیند.»
این گفت و گو که همراه برخی از تصاویر گلستان درباره ی انقلاب اسلامی، جنگ ایران و عراق، کارگرهای ساختمانی و برخی از بچه های عقب افتاده ذهنی و جسمی و ساکنان محله های بدنام تهران در سالهای قبل از انقلاب چاپ شده، نود و شش صفحه گفت و گو و هشتاد صفحه، تصاویر سیاه و سفید برگزیده او که به حرف های داخل کتاب مربوط می شوند، از طرف نشر «دیگر» چاپ شده است.
«همافرها همه نگران بودند و نمی دانستند. یکی می گفت الآن بمباران می شود، یکی می گفت الآن با کاتیوشا می زنند… از هواپیما آمد پایین، دویدم. اصلاً فرصت نداشتم فکر کنم. از ماشین آمد پایین و وارد ساختمان شد. همراه او توی آن شلوغی می رفتم، مردمی که داخل فرودگاه بودند، استقبال کنندگان و غیره. صدا و جیغ ما هوا رفت، تازه متوجه شدم بالاخره این آدم آمد. الآن در تهران است، اسطوره ای جلو من است. یک چیز آبستره ای بود، یک روحی، یک انرژی، باید ببینی ش! چه قیافه ای داشت، سفیدی اش و چشمش که پایین بود و اصلاً در نگاهش می دیدی که جا برای هیچ نوع مسخره بازی ندارد، جدی ترین آدم امکان دارد. کوچک ترین جا برای هیچ لغزشی نیست، می دانی؟ خیلی معرکه بود.»
روی جلد مجله «تایم»
«از آن روز با امام چفت شدم، هر روز کارم این بود، هر روز می رفتم پهلوی امام، از همان فردایش رفتم مدرسه رفاه. سه چهار روز اصلاً آنجا بودم. شب و روزم آنجا بود. برای خواب هم کنار زمین یک جا پیدا می کردی و یک دقیقه می خوابیدی … به خدا یک چیزی بگویم، باور نمی کنی، باور کن! زمان جنگ بود، یک شب از جبهه برگشته بودم، خیلی خسته بودم. دیروقت رسیدم، طرف های ساعت چهار. آن قدر خسته بودم که از خستگی غش کردم و بی هوش شدم. بامداد طرف های ساعت پنج به هوش آمدم، دیدم خیلی حالم بد است. نمی توانم راه بروم. اما یک بار یادم آمد که «امام»؛ باید بروم جماران. ساعت شش بامداد باید بروم آنجا چک بشوم تا بتوانم عکس بگیرم. باور کن کشان کشان روی زمین، چهار دست و پا و با چه وضعی خودم را کشیدم کنار تلفن، به دوستم زنگ زدم که تو را به خدا سر راه بیا عقب من که نمی توانم رانندگی کنم… کشان کشان رفتیم آنجا و عکس امام را گرفتم و آن عکسی که آن روز از امام گرفتم، روی جلد مجله «تایم» چاپ شد، برای من خیلی مهم بود.»
بعضی وقت ها ما کسی را، چیزی را دوست داریم و از او طرفداری می نماییم، چون او را نمی شناسیم و به کسی بد و چرت می گوئیم، چون شناختی درباره ی اش نداریم. با کاوه گلستان هم همین کار را کرده ایم. آنهایی که او را بزرگ داشته اند و آنهایی که به او بد گفته اند، ظاهراً هر دو دسته همین کار را کرده اند. گلستان وقتی از او درباره ی اهمیت این عکس پرسیده اند می گوید: «خیلی اهمیت دارد. توی دست ها که همه به طرف امام پیش می رود و امام که این قدر مقتدر آن بالا ایستاده اند و رهبر این عده هستند. حرکتی که توی موج دست ها به وجود آمده و به طرف امام می رود، نشان دهنده ارادت مردم مملکت ما به امام بود، نشان دهنده حرکت عاطفی، روحی و روانی شان به ایدئولوژی امام بود. به حرف های امام و نوع زندگی که ایشان پیشنهاد می کردند.»
و درباره ی همین عکس بیشتر توضیح می دهد: «وقتی این عکس را می گرفتم، داشتم به کارم فکر می کردم. داشتم به اهمیت این لحظه فکر می کردم. به این که چگونه تاریخ ایجاد می شود و چگونه مردانی پیدا می شوند که می توانند سرنوشت میلیونها آدم را عوض کنند. وقتی آنجا، بالای پشت بام نشسته بودم و شور و هیجان مردم و این سیل خروشان مردم را می دیدم که از سراسر ایران سرازیر شده بودند که بیایند امام را ببینند برای من دیدنی بود. دست هایی که بالا می رفت، تجلی حرکت دسته جمعی مردم ایران بود به طرف معبودشان، به طرف امام.»
حاجی عکس چی می گیری؟
از کجا و در چه مقطعی گلستان با حرکت امام، نام او و انقلابی که به پا کرد، آشنا شده است؟ این سوال در متن گفت و گوی کتاب هم هست. کاوه می گوید: «اسم امام را؟ از سال ۴۲، وقتی بچه بودم. به عنوان یک فیگور، به عنوان یک مرد پررمز و راز. می گفتم مگر این کیست که توانسته چنین سیستمی را بترساند؟ من که نمی دانستم، بچه بودم. هفت هشت ساله بودم، ده سالم بود. چقدر بود؟ بیست و نه تا چهل و دو می شود دوازده سال. سیزده سالم بود. ولی موقعی که مقاله رشیدی مطلق چاپ شد. از قبل امام و داستانش را می دانستیم. به عنوان یک فرد ناراضی، نه بیشتر. این جور نبود که حتی به فکر کسی بیاید این آدم، تاریخ را به هم می ریزد.»
نمی شود همه متن کتاب را اینجا نوشت، طولانی می شود و مخاطب را از حوصله خواهد برد. گلستان اما معتقد می باشد در ایام انقلاب، اهل انقلاب که به رسانه ای دسترسی نداشته اند، عکس را راه خوبی برای گزارش چیزی یافته اند که درحال وقوع است: «یک بار با نیروهای انتظامی بودم که تیراندازی کردند به مردم، بعد دیدم از داخل مردم فلاش زده شد، دیدم یک نفر دارد عکس می گیرد. برایم خیلی جالب بود که بدانم کدام خبرنگار رفته آن طرف و از مجروحان عکس می گیرد. یک طلبه را پیدا کردم با یک دوربین آماتوری. گفتم حاجی عکس چی می گیری؟ مگر دیوانه ای فلاش می زنی، یارو می بیند، بهت تیر می زند… پسر جوانی بود که بنیان گذار شبکه ای در سراسر ایران شد. گفتم عکست را بده من برائت چاپ کنم.»
بعد تعریف می کند عکاس های مجلسی هم که از عروسی ها عکس می گرفتند، به مدرسه فیضیه راه پیدا کرده بودند: «چند عکس مهم شان را پیدا کردم. یکی عکس هفده سالگی امام، یک سری تصاویر سخنرانی فیضیه، یک سری عکس دیگر هم هست… خیلی برایم جالب بود. خطرناک هم بود. به جهت اینکه اگر آنها را داخل جیبم می گذاشتم و از مغازه یارو می آمدم بیرون، پلیس می گرفت و می گفت این چیه؟ خیط بود. بعد یواش یواش این عکس ها تکثیر شد. دست مردم در خود قم بود که فتوکپی می کردند. بطورمثال عکس سی سالگی امام بود. البته با آن چیزی که بود، خیلی فرق داشت. آن موقع ما هم تصاویر جدیدش را ندیده بودیم. توی ذهن من، خمینی یک آدم مبارز جوان با ریش های سیاه بود. تا بعد عکس هایش از پاریس آمد، دیدیم یک جور دیگر است.»
«برگشتم تهران و شروع کردم به کار کردن. شب تا بامداد تصاویر ۳۰ در ۴۰ چاپ می کردیم، فردا می بردیم همین مسجد محله. من مسجد نمی روم. اما توی این محل من را از همه بیشتر تحویل می گیرند، به خاطر این که فکر می کردند خیلی انقلابی ام. تصاویر شهدا را می بردم همین مسجد خودمان، تصاویر تکان دهنده اینها هم خیلی مذهبی اند و حسابی کیف می کردند….»
صدای مردم ایران
علاقه گلستان به انقلاب و آدم های دخیل و شریک در آن از آنجا بود که همان آدم ها که او برای یک مساله اجتماعی عکس شان را می گرفت، انقلاب کرده بودند و برای عکاس حرفه ای مطبوعات که کم کم به رسانه های خارجی هم دسترسی داشت، فرصت خوبی بود که این ماجرا را به همه دنیا مخابره کند: «تلاشم این بود که بتوانم یک جوری توی امپریالیسم خبری موجود در جهان نفوذ کنم و صدای مردم خودمان و واقعیت های اجتماعی را تا جایی که می توانم منعکس کنم.»
آدم های معمولی که کاوه سر چهارراه های فعله گی، توی خانه های مجردی کارگرهای شهرستانی و سر ساختمان های نیمه ساز و ویلاهای شمال تهران از آنها عکس می گرفت، حالا می خواستند نظام حکومتی کشور را عوض کنند. قضیه جدی بود: «چراغ سیاست را در من روشن کرد که ببین یک ولوله ای افتاده، اتفاقی که مردم درباره ی عوض شدن زندگی و این چیزها صحبت می کنند. این نخستین برخورد من با این داستان بود و موجب شد کنجکای ام زیاد شود که بپرسم چی شد؟ کجا را زدند؟ چرا؟ کی بود، قم کجاست؟ آیت الله یعنی چی؟ مرجع کیست؟ یعنی چی که بطورمثال فتوا بدهد؟ برای چی حکومت شاه ضد دین است؟ ولی این سؤال ها سمبلیک بود. به خاطر این که دسترسی به اطلاعات، به آن اندازه برای من وجود نداشت و در حد یک داستان باقی ماند که یک نفر توی قم چیزی گفته، شاه عصبانی شده، سربازها ریخته اند و پدر مردم را درمی آورند.»
سانسور زمان شاه، شوخی نبود
قبل از این چطور؟ یعنی به این اندازه اطلاعات مردم کم بود؟
«سانسور زمان شاه، شوخی نبود. یعنی در خانه مردم یک کتاب سیاسی نبود. سیاسی ترین رمان بطورمثال «مادر» از نویسنده های روسی بود که به خاطر آن تو را می گرفتند و می انداختند زندان. بدین سبب سطح آگاهی سیاسی در مملکت خیلی پایین بود. فکرهای ما را با چیزهای دیگری پر کرده بودند. دسترسی نداشتیم، یک فیلم سیاسی نداشتیم. اصلاً چنین مقاله هایی که الآن آدم می بیند اصلاً، اصلاً ! … حتی امام، با آنکه داشت همه زمینه های انقلاب را به وجود می آورد، مردم ایران زیاد او را نمی شناختند. عده خاصی می شناختند. اینها به خاطر این نبود که مردم به او علاقه نداشتند. به خاطر این بود که اختناق و سانسور بود، حکومت جلو اینها را می گرفت. وقتی جلو این را می گرفت، من جوان از کجا اطلاع پیدا کنم بطورمثال تشکیلات اینها چطوری است؟ وقتی دسترسی نداشتیم یا حتی نمی توانستیم با افکارشان آشنا شویم، در حالت خلأ به سر می بردیم.»
بی خود می کند جشن تاج گذاری می گذارد!
گلستان به قول خودش وقتی پسر جوانی بود، در شهرها و روستاها سفر می کرد و عکس می گرفت و با زندگی مردم آشنا می شد. به خاطر همین عکس ها کارش را با روزنامه ها آغاز کرد و می خواست نوع زندگی مردم را به همه نشان بدهد: «آدم های روستایی را می دیدم. از یک طرف می دیدم که وقتی آنها به خاطر مساله اقتصادی وارد شهر می شوند، چطور پاکی شان به کثیف ترین زندگی تبدیل می شود و می فهمیدم این تقصیر جامعه و سیاست حاکم بر آنست. از جانب دیگر تضاد طبقاتی موجود را می دیدم که ده درصد مردم، از نود درصد سرمایه موجود استفاده می نمایند. خب این تضاد بود دیگر.
به عنوان یک جوان آگاه اجتماعی این چیزها را می دیدم و اینها من را به عصبانیت می رساند که غلط کرده یارو این قدر پول دارد. بی خود می کند جشن تاج گذاری می گذارد. آن هم وقتی که مردم این طوری زندگی می کنند، وقتی آن زن از نظر اقتصادی بدبخت، مجبور می شود تنش را بفروشد تا اموراتش را بگذراند.»
خانه ای برای هیچ وقت!
«سیاست های بد اقتصادی سبب شده بود مردم روستاها را ول کنند و به شهر بیایند.» این هم تحلیل کاوه گلستان درباره ی مهاجرت بی رویه روستایی ها به شهر: «کارگرهای ساختمانی که از نقاط دورافتاده ایران برای پیدا کردن پول و به علت وضع بد اقتصادی می آمدند تهران در کارگاه های ساختمانی برای ثروتمندها خانه درست می کردند. آن هم روسپی گری بود. تن شان را می فروختند برای لذت دیگران. وقتی آن خانه ها را می ساختند، خودشان می دانستند هیچ گاه در این خانه زندگی نخواهند کرد. تمام شمال تهران، ویلاها را که آن موقع می ساختند، کارگرهایش چه کسانی بودند؟»
وقتی جرقه انقلاب زده شد، همین تعارض ها به پیوستن توده های مردم به آن کمک کرد و ناگهان شاه و حکومت که مردم را مشغول دائمی به حساب آورده بودند، «دیدند مردم دارند به چنین حکومتی اعتراض می کنند. به کثافت کاری ها. آن موقع بسیاری از این کثافت کاری ها داشتیم؛ جشن های شاهنشاهی، جشن ۲۵ سال سلطنت، ۴۰ سال سلطنت. تمام این کارها دیده می شد و همه ناراضی بودند.»
چپ مارکسیستی شکست خورد
گلستان از این که با یک فرهنگ آشنا به سراغ انقلاب رفته ایم، خوشحال است و می گوید جریان چپ مارکسیستی شکست خورد، چون گرایش دینی مردم را نمی فهمید، به همین سادگی: «هر جنبش اجتماعی احتیاج به یک قهرمان دارد. یک نمونه و الگو. ما نمی توانستیم برای مردم روستایی که در شهرها تضاد را می دیدند و داشتند انقلاب می کردند، چه گوارا یا فیدل کاسترو یا لنین و مارکس را به عنوان نمونه های انقلابی معرفی نماییم. برای آنها قابل فهم نبود. ماتریالیسم چیست؟ می گفتند درباره ی چی داری صحبت می کنی؟ اما اگر به آنها یک کلمه بگویی «امام حسین» داستان تمام است. چپی های روشنفکر انقلابی دانشگاه، بچه های خیلی خوبی بودند و می خواستند یک جور عدالت اجتماعی ایجاد کنند. اما آمدند قیافه چپی گرفتند و گفتند چه گوارا در جنگ های بولیوی این طور جنگید.
این اصلاً قابل قبول نبود، قابل فهم نبود. اهتمام کردند ایدئولوژی خودشان را برمبنای چیزهایی که از کمونیست های صد سال پیش یاد گرفته بودند، غالب کنند. بطورمثال می گفتند سال ۱۹۴۰ «پلوخف» به «شولوخف» در پلنوم پنجم چه می گفت یا تفاوت «تروتسکی» با «لنین» چی بوده؟ اینجا توی خیابان حاجی افتاده مرده، بچه اش تیر خورده، تو داری می گویی لنین؟»
حاجیه خانم شاه را انداخت بیرون!
آدمی که از توی لنز دوربین و در مصونیت این قبا، فرصت دیدن تصاویر زیادی از تحول انقلابی داشته، لابد جور دیگری به شلوغی های منجر به انقلاب نگاه می کند. گلستان از به هم خوردن قاعده انقلاب های مرسوم و سازمانی دنیا به دست مردمی که برای گذراندن زندگی روزمره هم هزار دردسر دارند، تعجب کرده است: «منی که در خارج تحصیل کرده بودم، به خیال خودم خیلی هم وارد بودم، روشنفکر هم بودم و از یک خانواده روشنفکر هم بودم و فکر می کردم همه چیز را باید بدانم، نمی دانستم با پیش داوری ها و اطلاعات خودم وارد داستان شده ام. دیدم اصل کار همین است که این حاجیه خانم می گوید. حاجیه خانمی که ممکنست یک کلمه هم سواد نداشته باشد، اما شاه را انداخت بیرون. می خواهی من این را ندیده بگیرم و بگویم چون این کار را برمبنای نظریه های لنین و مارکس انجام نداد، بدین سبب ارزش ندارد؟ خب این حرف مسخره است.»
«یک خبرنگار درجه یک آمریکایی آمده بود ایران که من با او کار می کردم. کسی که تمام انقلاب های دنیا را پوشش داده بود، کوبا و چین و همه جا در انقلاب ها بود و بعد آمده بود ایران. او را بردم دانشگاه که مقر تمام چریک های فدایی و چپی های آن موقع بود که سنگر درست کرده بودند و… برای من خیلی عالی بود. اینها را که می دیدم می گفتم عجب مبارزانی! با یارو که رفتم دانشگاه گفتم این خوبه؟ اینها را ببین. گفت اینها همه بازی های پیشاهنگی ه. تشخیص داد که نه، این یک حرکت چریکی منسجم نیست. گفت خودتان را مقایسه نکنید با چریک های بطورمثال نیکاراگوئه. در نیکاراگوئه، یارو بیست سال در جنگل مبارزه کرده. ما کجا بیست سال سابقه مبارزه جنگل داشتیم؟ نداشتیم که. یارو گفت اینها چیزی نیست، همه سطحی است و سطحی بود که همه اش از بین رفت.»
نیاز به خون O+
جدی بود. انقلاب مردم جدی بود و نباید این دفعه مثل ماجرای ۲۸ مرداد شکست می خورد. با آن رهبر بزرگ که هر کس روبه رویش می ایستاد، کم می آورد و مردمی که چیزی نبود آنها را بترساند. صحنه هایی اتفاق می افتاد و موجب می شد مردم عادی که کاری به کسی نداشتند، بیایند وسط معرکه.
نمی شود گفت مردم چه کردند که انقلاب پیروز شد. گلستان می گوید باید بودی و می دیدی و هر چه من بگویم فایده ندارد: «به چند نفر تیراندازی شد و احتیاج به خون پیدا کرد. می دیدی بطورمثال زن همسایه آمده در خیابان ایستاده و کاغذ دستش گرفته «نیاز به خون O+» یا مردمی که می رفتند از خودشان خون بدهند. حاجیه خانمی این پایین بود که راه می افتاد از مردم، باند و مرکورکرم و از این جور چیزها جمع می کرد که ببرد بیمارستان. یعنی یک چیز صددرصد خودجوش با عاطفه ای مادرانه اینجا کار می کرد. نزدیک انقلاب، زن ها ساندویچ درست می کردند و می بردند می دادند به بچه هایی که پشت سنگرها هستند. این چیزهایی که پا گرفته بود، انقلاب را درست کرد.»
لازم نبود کسی به مردم چیزی بگوید، داشت اتفاق بزرگی می افتاد و هر روز شدیدتر می شد: «همین الله اکبر گفتن های شبانه، رعشه به بدن آدم می انداخت و تیراندازی هم که می کردند. می شنیدم مردم می گویند فلان جا دارند الله اکبر می گویند، تیراندازی شده و بعد می ریختند توی خیابان که خون می خواهیم. توی این شرایط آن مرتیکه ازهاری گفت اینها نوار است که پخش می کند و بعد شاه هم گفت من صدای انقلاب شما را شنیدم.»
دیر شده بود
می گوید دیگر دیر شده بود که شاه برود سوار هلی کوپتر شود و تظاهرات مردم را ببیند و بگوید من صدای انقلاب شما را شنیدم: «غلط کردی، کجا شنیدی؟ آن موقع مردم کارهایی می کردند که وحشت ناک بود. یک سری عکس دارم از خون مالیدن به دیوارها. دست شان را می زدند توی خونی که روی زمین ریخته بود و می زدند به دیوار. یک سری عکس دارم که روی دیوار نوشته اینجا دو شهید داده. با خون یارو نوشته بودند و یکی دیگر روی آن گل چسبانده بود و یکی دیگر یک عکس امام وسط آن زده بود.
بعضی هایش خیلی خشن است. یک عکس دیگر دارم؛ پارچه ای از تیر چراغ برق آویزان کرده اند که از آن خون می چکد و بغلش نوشته «مغز نسرین دختر سیزده ساله که در سرچشمه شهید شد» یا عکسهایی که گلوله خورده به سر یکی و دیگری عکس او را دست گرفته و در تظاهرات به همه نشان داده است. حالا پس از این همه، تازه شاه می گوید من صدای انقلاب شما را شنیدم. این بنجل ترین حرف ممکن بود.»
«مردم هر شب می ریختند توی خیابان و تمام دنیا خبر داشتند که بزن بزن است و مردم دارند انقلاب می کنند آن وقت مرتیکه احمق آمد و گفت این صداها نوار است، نوارها را پر می کنند و شب ها پخش می کنند. این اظهارنظرها مردم را شجاع تر می کرد.»
به همین دلیل هر روز مردم، دست به کارهایی می زدند که روز گذشته جراتش را نداشتند. یک کار بزرگ تر که رژیم را بیشتر می ترساند: «یکی از نخستین تجمع هایی که به روند تظاهرات خیابانی شکل داد و مردم را در شمار زیاد به خیابان ها آورد و توجه مردم دنیا را جلب کرد، راهپیمایی عید فطر بود که توی قیطریه انجام شد و بعد راهپیمایی صورت گرفت و خبرش خیلی زود در سطح شهر پیچید.»
گلستان این اواخر در دانشگاه هنر، عکاسی درس می داد. خیابان انقلاب، نزدیک چهارراه کالج: «در آن کوچه ای که دانشگاه هنر هست، ده تا عکس گرفتم از جنازه و جسد و خون. هر دفعه از آنجا رد می شوم، خب تجربه ام بوده، زندگی ام. می گویم یادت می آید؟ اینجا یارو مرده بود، بردی کشاندی تا آنجا. یادت می آید؟ سر یارو باتوم برقی خورده بود و داشت بالا می آورد. بعد می روم دانشگاه و می بینم هیچ یک از بچه ها نمی دانند در این خیابانی که می روند، یک نفر آدم کشته شده بود. عکسش را به آنها نشان می دهم و می گویم بچه ها! این درست جلو در دانشگاه هنر است که یارو افتاد و مرد. بدین سبب هر دفعه که از این در می آیی داخل، بدان یک نفر اینجا مرده بود، تیر خورده بود.»
عکس های پله هواپیما مال من است
وسط این شلوغی، امام چطور به تهران آمد و چطوری کاوه گلستان، نخستین تصاویر حرفه ای یک عکاس ایرانی را از او گرفت؟ عکسهایی که برخی از آنها توی دنیا معروف شد: «از موقعی که امام آمد، من با او بودم. این عکسهایی که از پله هواپیما می آید، اینها مال من است. اما توی فرودگاه یک نفر دیگر هم بود که عکس می گرفت.
قرار بود امام بیاید. عده ای کمیته استقبال راه انداخته بودند. گفتم بروم با اینها آشنا بشوم. تصاویر انقلاب را بردم، نمی دانستم کی به کیست. رفتم از آشپزخانه کمیته استقبال عکس انداختم. دو سال پیش یکی داشت این عکس ها را می دید، این مطهری است که آش هم می زند، یا این خلخالی است که برنج دم می کند.
عکس هایی که آنجا گرفتم، پر از آدم های مهم بود که اصلاً آن موقع آنها را نمی شناختم. به خاطر این عکس ها و تصاویر انقلاب که توی دنیا معروف شده بود، ارجحیت داشتم و می توانستم خودم را هل بدهم و بروم. وقتی هواپیما داشت می آمد، گفتند از میان همه خبرنگارها که در تهران هستند، فقط دو نفر عکاس می توانند بروند روی باند بایستند. چون عده ای هم داخل هواپیما بودند، فکر کردند خیلی شلوغ می شود و نمی توانند ضبط و ربطش کنند. بدین سبب تصمیم گرفتند تمام خبرنگارهایی که توی هواپیما هستند، عقب بمانند و پایین نیایند. دو نفری هم که از تهران می رفتند یکی آقای محمود محمدی عکاس روزنامه اطلاعات بود و یکی هم من.»
ضدانقلاب نیستم؛ همه می دانند
هواپیما نشست و کاوه با هزار زحمت و دعوا، بین آن همه خبرنگار ایرانی و خارجی که آمده بودند فرودگاه، خودش را رساند روی باند: «آخر اجازه دادند و ما دو نفر رفتیم آن جلو. هیچی دیگر، از آنجا من امام را…، شاید با بعضی جاهای انقلاب زیاد چیز نباشم، یعنی صددرصد نباشم، خیلی هم مخالفت دارم، اما ضدانقلاب نیستم. همه این را می دانند. خود امام آخرش به من یک لوح زرین داد. به خاطر کارهایی که در جنگ کرده بودم. یکی از چند نفری هستم که امام خودش به ما لوح داد، امام با من دوست بود. نخستین عکس رسمی امام را من گرفتم. امام وقت دادند، رفتم جماران و نیم ساعت وقت شان را به من دادند که از ایشان عکس بگیرم.»
«آن عکسی که امام می خندد، مال من است؛ یک سری از تصاویر مهم امام. و من امام را اصلاً چاکرشم و واقعاً حرفی در آن نیست. افتخارم این است که به عنوان عکاس امام در دنیا معروف شدم. یک دفعه نمایشگاهی گذاشتند، یک نمایشگاه بین المللی که عکاس های انقلاب ها و تحول های مهم جهانی آمدند و عکسهایی را انتخاب کردند. پنجاه عکس، درباره ی پنجاه تحول دنیا و نمایشگاه مهمی در حوزه فتوژورنالیسم است. من را هم به عنوان عکاس انقلاب ایران انتخاب کردند. چیزی که بیش از همه برایم موجب افتخار است، این که بین این پنجاه نفر؛ تنها عکس رهبر قیام، متعلق به امام است. دوست دارم فکر کنم نقش خودم را به عنوان یک مورخ بازی کردم و خوب هم بازی کردم و می ارزید. در تمام جنبه های حضور امام بوده ام، در جماران بودم، بعد که رفتند قم بودم، تهران در مدرسه رفاه بودم و حتی تا لحظه آخر….»
٭٭٭
دود سیگار روشنفکری
خودش می گوید اتفاق های انقلاب و جنگ تأثیر زیادی در زندگی اش گذاشته و از او آدم دیگری ساخته است. تصوری که می شود درباره ی اش داشت، به هم می زند و از سالهای کودکی و دلیل پرداختن به عکاسی، چیزهای دیگری تعریف می کند: «در سالهای اول زندگی خیلی ساده زندگی می کردیم، پدرم در شیراز روزنامه گلستان را داشت، روشنفکر بود، هنرمند بود، حساس بود، ولی پول دار نبود، بعدها مرفه تر شدیم. یک خانه غیرعادی که پاتوق هنرمندان بود. بعد یک استودیوی فیلم سازی ساخت و همه روشنفکرها آمده بودند و کار می کردند. بطورمثال اخوان ثالث مسؤول آشپزخانه بود. احمد شاملو جامه دار بود و خلاصه یک جای هنری راه انداخته بودند. هنوز ده سال نداشتم که در اتاق آنها می نشستم، در مورد چیزهایی صحبت می کردند که چیزی از آن نمی فهمیدم. دود سیگار همه جا را می گرفت. بحث های روشنفکری بود و به هم بد و چرت می گفتند. بعد یک مقدار که سنم بالاتر رفت و با جامعه آشنا شدم، رفتم محله های جنوب شهر و واقعیت ها را دیدم، فهمیدم روشنفکر جماعت دارد بحث انتزاعی ادبی می کند، در حالیکه در بیرون رژیم فاشیستی حاکم است.»
می گوید می شد زیر بال و پر پدرم باشم، ولی روی پای خودم ایستادم: «پدرم از هفده سالگی تا کنون یک قران به من پول نداده. آن وقت ها وقتی می خواستم عکاسی کنم، یک فریم فیلم به من نمی داد. تاریک خانه عکاسی داشتند، ولی یک دفعه به من اجازه عکاسی نمی دادند. در همان سال به جهت اینکه پول دربیاورم، در یک استودیوی فیلم سازی تبلیغاتی کار می کردم و پول نداشتم وسیله کارم را تهیه کنم. رفتم یک تانک ظهور فیلم از بازار سیداسماعیل خریدم که ترک داشت و آب از آن می چکید. همه اینها از بی پولی بود.»
انجمن صنفی عکاسان شاه!
در زندگی اش چند اتفاق مهم افتاد که دیدش را به زندگی عوض کرد. آن روزها عده ای «عکاس شاه» بودند که انجمن صنفی داشتند. اینها به وجه هنری عکسهایی که از موضوع ثابت بی دردسری گرفته می شود فکر می کنند. کسی نبود در خیابان ها عکس بگیرد: «کسانی که چریک و مبارز بودند، به من خبر می دادند، می رفتم عکس می گرفتم. برای همین تنها عکاسی هستم که از دوره اول انقلاب عکس دارم. یک شانس دیگر این بود که از همان دوره به استخدام مجله تایم درآمدم که بالاترین درجه عکاسی است و عکاس های فتوژورنالیست دوست دارند به آن برسند. پول خوب می دادند، افتخار زیادی داشت و فیلم و دوربین در اختیارم بود.
از سال ۱۳۵۸ یک قران از جیب خودم برای عکس هایم نگذاشتم. این شانسی بود که هر کسی نداشت. در دانشگاه خجالت می کشم به دانشجو بگویم تا آخر هفته سه حلقه عکس بگیر. چون می دانم پول ندارد، از کجا بیاورد؟ اما آن وقت اگر من بیست حلقه هم می گرفتم، آب از آب تکان نمی خورد. اگر دوربینم می شکست، برایم دوربین می فرستادند، اگر جایی بودم که دنبالم می دویدند، دوربین را پرت می کردم و می دویدم.»
این برای تبدیل شدن یک عکاس عادی به «کاوه گلستان» با شهرت حرفه ای بین المللی کافی نیست: «از همان ابتدا عکاسی را وسیله ای دانستم برای طعنه زدن به ارزش هایی که در جامعه مطرح بود. می خواستم با گرفتن عکس از شرایط ناهنجار زندگی مردم و نشان دادن آن به آدم های مرفه، خاری در چشم شان فرو کنم. این عقده روانی بوده یا مساله شخصی، کاری ندارم، اما بطور کلی از اول قدرت عکس را در این دیدم که می تواند یک تکه از دنیا را انتقال بدهد و بینش آدم را عوض کند. از اول هم عکاسی برای من به عنوان یک وسیله مبارزه اجتماعی عنوان شد. زیاد به هنر عکاسی کاری ندارم، هنر دارد، ولی هنر این جور عکاسی، توی بی هنر بودن آن است؛ توی برخوردهای مستقیم آن با واقعیت و انتقال درست واقعیت.»
دنبال بیان مرگ بودم
مثل جنگ، مثل اتفاق طولانی و گسترده ای که توی این کشور افتاد، هشت سال. یعنی دو برابر جنگ جهانی اول با یک وسعت درست و حسابی که فکر کردنش هم کلی آدم را درگیر می کند: «جریان انقلاب و جنگ تحمیلی خیلی در زندگی من اثر گذاشت. به خاطر این که زندگی آدم ها با گلوله از بین می رفت و خشونت موجود در این صحنه ها دیگر هیچ گاه برایم اتفاق نیفتاد. این همه سال در جنگ، انواع و اقسام آدم دورم افتاد، گلوله خورد، ترکش خورد. حتی یک دفعه داشتیم با یک نفر راه می رفتیم. داشتند با کاتیوشا می زدند، دویدیم که خودمان را داخل یک سنگر بیندازیم، من و او با هم بودیم، یک بار نگاه کردم و دیدم فقط یک جفت پا دارد کنارم راه می رود. یک گلوله آمد و نصف بدنش را برد. یک متری من بود، از این وحشت ناک تر نمی توانی فکر کنی. عکسش را هم دارم. دنبال دریافت و بیان مرگ بودم و کشف نوع برخورد یک انسان جوان با آن. این که چطور حاضرند مرگ را بپذیرند تا به فکر والاتر برسند. می خواستم این را منعکس کنم...
جنگ تجربه ملموس مرگ بود. هر لحظه در کنارت بود. می دیدم که چه ساده آدم ها در کنارم می مردند. با حضور در این شرایط، دیگر ترس نبود. نیاز به شناختن این پدیده بود که مرا به آنجا می کشاند. می خواستم بدانم چرا او و نه من. در آنجا فهمیدم مرگ از همه چیز به من نزدیک تر است. مدام فکر می کردم چرا او می افتد و من نمی افتم؟»
مرگ، گاهی به آدم خیلی نزدیک می شود، نزدیک می شود و یک دفعه از کنار آدم می گذرد ولی دود و سایه اش را می اندازد روی فکر و ذکر و جسم و ذهن آدم: «یک بار که خمپاره زدند، پریدم در یک سنگر. آنجا چند جنازه بادکرده و بنفش شده سربازان عراقی افتاده بود و مجبور شدم شش ساعت در آن سنگر بمانم. در دنیای مردگان، نهایت نابودی. پس از جنگ تا چند سال خودم را پیدا نمی کردم. حتی در بیداری. ناگهان لحظه های جنگ برابر چشم هایم ظاهر می شد. چند سال طول کشید تا آرام گرفتم. در طول جنگ همیشه یک دستمال داشتم که همراهم بود که آنرا در مواقع ضروری، جلوی دهان و بینیم می بستم. این دستمال در ذهن من بوی مرگ می دهد. بارها این دستمال را شسته ام، به آن گلاب زده ام، اما کماکان بوی مرگ می دهد… جنگ موجب شد گرفتار حالت اضطراب دائمی درباره ی گذشت زمان شوم، هیچ چیز مرا نمی ترساند، هیچ چیز حیرت زده ام نمی نماید. حس زیادی ندارم، نهایت هر حسی را دیده ام.»
با هواپیمای ارتش رفتیم دزفول
چیزهایی شنیده ایم از این که اول جنگ، جنگیدن بلد نبودیم و برای هر کاری کلی به زحمت می افتادیم. تا این که کم کم دانسته ها روی هم جمع شد و شیوه ایرانی جنگ در قرن بیستم از میان آن بیرون آمد. طوری که گلستان می گوید، در تبلیغات و عکاسی هم همچنین بوده است: «هنوز ستاد تبلیغات جنگ درست نشده بود که خبرنگارها را هدایت کند. خودمان بلند شدیم با چند تا از عکاس ها و خبرنگارها رفتیم فرودگاه ارتش و سعی کردیم با یک هواپیمای ارتشی برویم دزفول و خب آن موقع پرواز هواپیماها ممنوع بود. پانزده شانزده ساعت در فرودگاه دنبال هواپیما بودیم تا این که طرف های عصر رسیدیم دزفول و بمحض این که رسیدیم، شهر را در حالت مضطرب و وحشت زده ای پیدا کردیم. عده ای از مردم فرار کرده بودند. حمله صدام خیلی وحشیانه بود، دزفول یک شهر قدیمی بود که خیلی راحت در اثر موشک هایی که پرتاب می کردند، لطمه می دید.
از فرودگاه به طرف بیمارستان رفتیم که ببینیم چه خبر است. پیش از این که از ماشین پیاده شوم، دیدم پسر بچه ای کنار خیابان نشسته و پدرش همراهش است. پدرش خیلی ناراحت و مضطرب بود به خاطر این که خانواده اش شهید شده بودند و این پسر کوچولو فکر می کنم شش هفت سالش بیشتر نبود و اصلاً نمی دانست چه اتفاقی افتاده، در شوک فرو رفته بود و ساکت نشسته بود.»
«وقتی این عکس را می گرفتم، تنها چیزی که برایم اهمیت داشت، انتقال آن به بقیه مردم دنیا بود. یکی از وظیفه ما، مخصوصاً زمان جنگ و در طول انقلاب این بود که بتوانیم حرف مردم خودمان را به دنیا برسانیم. از ارزش های جدیدی آگاه نماییم که به دست آورده بودیم. این وظیفه ای است که خبرنگار داشت که مردم دنیا درد و رنج مردم ما و جنایت صدام را ببینند و با مردم ایران در خشمی که نسبت به این متجاوز داشتند، هم احساس شوند… ما می دانیم رسانه های دنیا، چطور می توانند اخبار کشورهایی مثل کشور ما را بپیچانند و معکوس کنند و در راستای خودشان بهره برداری کنند. از جانب دیگر عکاس ها و خبرنگارها می توانند در رسانه های دنیا نفوذ کنند و می توانیم حرف خودمان را با کار خوب به کرسی بنشانیم و در سیستم رسانه ای دنیا جایی باز نماییم.»
تاریخ کشور، داخل کمد اتاق!
جنگ به آخر رسید و در این سال ها کاوه برای تلویزیون های مختلف همچون «بی بی سی» اصلی، کار ویدئو می کرد و تجربه سال ها عکاسی جنگ برای او به یک بایگانی شخصی تبدیل شد: «هشت سال تجربه های فوق العاده تکان دهنده مرگ و زندگی که الآن بیست سال است در کمدم افتاده. من اینها را چه کنم؟ به هیچ دردی نمی خورد. اگر شعار بدهیم که اینها مستند تاریخی است، بله. اما تاریخ یک کشور، داخل کمد اتاق من به چه درد می خورد؟ حالا بهترین تصاویر دنیا هم باشد، آن موقع خودش کاربرد داشت و اطلاع رسانی می کرد که جنایت هایی صورت گرفته است. از نظر حرفه ای و عکاسی هم مسیر خودرا طی کرد. برنده جایزه هم شد، به به چقدر خوب! اما الآن چی؟ هر یک از این فریم ها، یک تجربه وحشتناک است. یعنی این طور نبود که بامداد بلند شوم، دوربین را کولم بگیرم و عکاسی کنم. پشت هر یک از عکسهایی که گرفته ام، کلی داستان بوده، کلی اضطراب، وحشت، خون ریزی، مرگ، زندگی و حالا توی کمدم افتاده… الآن هم زیاد میل ندارم این عکس ها را به جوان ها نشان بدهم. به خاطر این که معیارها به هم ریخته است و بچه های دانشجو می گویند تو حزب اللهی هستی. توی جنگ بودی و از نسلی هستی که این وضع را برای ما به وجود آورد. دیگر نمی توانم تصاویر انقلابم را به کسی نشان بدهم و بگویم هورا… هورا.. بین اینها چه جان فشانی می کنند. آن ذهنیت برعکس شده است.»
برو بهشت زهرا به گل لاله فکر کن
کاوه گلستان در بخش دیگری از این گفت و گو می گوید: «من شخصاً زیاد اسلامی نیستم. مسلماً بنیادگرا هم نیستیم. اما صددرصد از آنها پشتیبانی می کنم و این قضاوتی است که دوست ها، آشناها و کسانی که با من کار می کنند، به آن عیب می گیرند. می گویند برای چی از اینها پشتیبانی و حمایت می کنی؟ می گویم به خاطر این که من پیش از این که اینها انقلاب کنند، با اینها بودم و فکر می کنم دردی که در جامعه موجب خشونت و بنیادگرایی می شود و من آنرا صددرصد قبول دارم، ریشه اقتصادی دارد و حاصل تضاد طبقه هاست. اینها همان هایی اند که انقلاب کردند و می خواستند به جایی برسند، نشد. جنگ که شد، هشت سال رفتند جان خودشان را دادند که به آن برسند، نشد. بعد هم گفتند دوره سازندگی! تا اینها آمدند به خودشان بجنبند، دیدند… باردیگر بالای شهر ساختمان های فلان ایجاد می شود. به اینها چه می رسد؟ هیچی! می گویند شما بیا برو بهشت زهرا به گل لاله فکر کن، ما اینجا داریم پول ها را بالا می کشیم. معلوم است نمی تواند اینها را تحمل کند.»
اول کتاب، لیلی گلستان، خواهر کاوه یادداشتی نوشته و از گلستان و برنامه ای که برای چاپ بقیه گفت وگوهایش دارد، سخن گفته است. لیلی گلستان، فرزند ابراهیم گلستان. کتاب «زندگی، جنگ و دیگر هیچ» را یادتان هست؟ احیانا این کتاب «اوریانا فالاچی» ایتالیایی را با ترجمه او خوانده اید.
بعد از مقدمه حمید قزوینی هم متن کوتاهی از نوشتن فیلم مستند «ثبت حقیقت» آمده که روی فیلم با صدای کاوه گلستان خوانده شده است: «می خواهم صحنه هایی را به تو نشان دهم که مثل سیلی به صورتت بخورد و امنیت تو را خدشه دار کند و به خطر بیندازد. می توانی نگاه نکنی، می توانی فرموش کنی، می توانی هویت خودرا پنهان کنی، مثل قاتل ها. اما نمی توانی جلو حقیقت را بگیری. هیچکس نمی تواند.»
منبع: kadodooni.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب